Nieuws

Onderzoek toont aan: gemeenten bereiken inwoners met schulden beter dankzij de CAK-wanbetalerslijst

Wat is de meerwaarde van de CAK wanbetalerslijst als signaal van betalingsachterstanden? Gemeenten krijgen in het kader van vroegsignalering ook al signalen van zorgverzekeraars door.
Werken met de CAK-lijst kun je zien als een vorm van laatsignalering. Als een nieuwe mogelijkheid voor inwoners om een hulpaanbod te accepteren, waar ze dat eerder nog niet deden. Er is nog een stuwmeer met mensen met problematische schulden en niet iedereen is met vroegsignalering geholpen. Sommige inwoners in de wanbetalersregeling zijn al eens benaderd in het kader van vroegsignalering. Niet altijd leidt dat ook tot een hulptraject. Bijvoorbeeld omdat de schuld toen nog klein was en er nog geen gevoel van urgentie was, vanwege wantrouwen of omdat die inwoner er nog niet klaar voor was.

Uit ons onderzoek blijkt dat het voor gemeenten heel belangrijk is om aan vroegsignalering te blijven doen. Maar gemeenten zouden én-én moeten doen. Door aan de achterkant ook laatsignalering in te richten, levert dit veel op voor de inwoners (en dus gemeenten).

Voor welke doelgroepen is deze vorm van ‘laatsignalering’ het meest effectief?
In principe komen alle doelgroepen voor op de CAK-lijst. Maar het onderzoek laat zien dat de inzet van de lijst effectief is om inwoners te bereiken waarbij sprake is van multiproblematiek. Bij multiproblematiek hebben mensen naast schulden ook andere problemen. Zij hebben bijvoorbeeld last van een verslaving, van een depressie, of van angsten. Deze inwoners zien we steeds meer en gemeenten struggelen hoe ze hier grip op kunnen krijgen.

De aanpak is ook effectief om inwoners te benaderen die kampen met een gevoel van schaamte. Zij zullen niet snel zelf hulp zoeken, maar steken eerder hun kop in het zand totdat de problemen ver uit de hand zijn gelopen. Een outreachende aanpak, waarbij gemeenten op basis van de CAK-lijst naar mensen toe gaan, is voor deze groep heel zinvol.

Je kunt de lijst ook filteren, waardoor je heel gericht specifieke doelgroepen kunt benaderen. Als je bijvoorbeeld ziet dat in jouw gemeente de schuldenproblematiek onder jongeren toeneemt, dan kun je op basis van de lijst jongeren met een zorgverzekeringsschuld gericht opzoeken. Of juist langdurige wanbetalers, inwoners die al langer dan 10 jaar op de lijst staan.

Biedt de CAK-lijst voldoende informatie?
 De CAK-lijst biedt gemeenten veel inzichten. Zo kun je bijvoorbeeld zien in welke leeftijdscategorie of in welke wijk de problemen het grootst zijn. Daar staat tegenover dat de CAK-lijst maar een deel van het verhaal vertelt. Het biedt inzicht in welke inwoners een schuld hebben bij hun zorgverzekeraar, maar laat niet zien hoe hoog deze schuld daadwerkelijk is en of er sprake is van incassokosten. In de gemeente Amsterdam proberen ze dan ook het verhaal compleet te maken door de gegevens op de CAK-lijst te koppelen aan gegevens over betalingsachterstanden van de zorgverzekeraar om zo een volledig beeld van de schuld te geven. Hierdoor neemt de urgentie ook toe onder inwoners om hulp te accepteren. In de toekomst zou het mooi zijn om de lijst nog te verrijken met meer categorieën zoals de samenstelling van het huishouden en het koppelen met andere data.

Klopt het beeld dat inwoners op de CAK-lijst moeilijk te bereiken zijn? En zo ja, hoe komt dat?
In het algemeen hebben we het hier inderdaad over een doelgroep die lastig te bereiken is, die moeilijk hulp accepteert en die lastig vast te houden is. Dit heeft te maken met zaken als het ontbreken van een gevoel van urgentie, met schaamte en met wantrouwen richting de gemeente en instanties. Maar er zijn ook inwoners die in de wanbetalersregeling zitten, maar geen idee hebben wat de regeling inhoudt en wat de consequenties zijn. Veel mensen denken zelfs dat ze door het betalen van de bestuursrechtelijke premie iedere maand aflossen en dat de problemen daarmee vanzelf worden opgelost. Ze realiseren zich onvoldoende dat ze ook van de wanbetalerslijst af kunnen komen en dat dit ze veel geld kan schelen.

Hoe kun je het toch voor elkaar krijgen om deze groep te bereiken?
De skills van de professionals/begeleiders zijn essentieel. In het onderzoek is aan inwoners gevraagd wat nu werkt. Het is belangrijk om te zorgen voor de juiste bejegening, waarbij je als professionals heel bewust je kennis en vaardigheden inzet om deze doelgroep te bereiken. Daarnaast zien we dat het om een intensieve aanpak vraagt. Dit betekent dat je vasthoudend moet zijn en dat je meerdere keren probeert om contact te maken. Maar dit betekent ook dat je eerlijk moet zijn en dat je het zegt als iets niet gaat lukken.

Wat ook goed werkt, is het inzetten van rolmodellen, van mensen met raakvlakken met de doelgroep. Bijvoorbeeld jongeren of ervaringsdeskundigen. Verder is de goede afstemming tussen verschillende ketenpartners ontzettend belangrijk.

Wanneer het is gelukt om achter die voordeur te komen, waar zijn inwoners op de CAK-lijst dan het meest mee geholpen? Welke hulpaanbod kun je ze het beste doen?
Een laagdrempelig hulpaanbod zorgt ervoor dat inwoners die op de CAK-lijst staan, eerder gebruikmaken van de hulp. Laagdrempeligheid zit hem in verschillende dingen. Bijvoorbeeld in flexibel zijn in waar en hoe laat je afspreekt. In de mogelijkheid om met één appje een afspraak te maken, doordeweeks maar ook in het weekend.

Medewerkers zien dat maatwerk leveren werkt. Wat voor iemand aantrekkelijk is, is afhankelijk van de situatie. Soms heb je genoeg aan een quick fix en kun je makkelijk een betalingsregeling afspreken met de zorgverzekeraar. Maar soms is er behoefte aan langdurige begeleiding of aan aandacht voor het niet financiële stuk, zodat er ruimte en rust komt om de schulden aan te pakken. In alle gevallen is het belangrijk om de inwoner vast te houden. Er zijn zo veel onvoorziene gebeurtenissen waardoor iemand uit beeld kan verdwijnen. Hierbij is een hands on aanpak cruciaal.

Heb je verder nog tips voor gemeenten die overwegen om met de CAK-lijst aan de slag te gaan?
Op basis van het onderzoek hebben wij 10 tips opgesteld om mee te nemen voor wie een aanpak op basis van de CAK-lijst wil ontwikkelen en uitvoeren.

• Tip 1: Investeer in de aanpak (tijd en geld)
• Tip 2: Sluit aan bij bestaande initiatieven
• Tip 3: Werk gericht met de CAK-lijst: prioriteren, filteren en combineren
• Tip 4: Neem ruimte om te leren, ontwikkelen en bijstellen
• Tip 5: Zorg voor een goede en zorgvuldige dataregistratie
• Tip 6: Heb specifieke aandacht voor het bereiken van deze kwetsbare doelgroep
• Tip 7: Denk out of the box
• Tip 8: Maak vooraf een sterk integraal plan met partners en zorg bij de uitvoering voor een goede samenwerking met partners
• Tip 9: Zorg ervoor dat alle partijen over de juiste informatie beschikken
• Tip 10: Heb aandacht voor aanvullende hulp

Ten slotte is het belang van goede informatie en voorlichting over wat de CAK-lijst is essentieel. Zowel voor inwoners maar juist ook voor gemeenten. Het zou mooi zijn als het werken met de CAK-lijst als vorm van laatsignalering eenzelfde trendbreuk kan opleveren in het bereiken van inwoners zoals bij vroegsignalering het geval is geweest.

Meer lezen? Download de handreiking op de website van het Verwey Jonker Instituut